تعریف

ویتامین A احتمالا برای همه ما با سبزیجاتی مانند هویج و نقش آن در تقویت بینایی تداعی می‌شود. اما این تنها یکی از منابع غنی و یکی از نقش‌های مهم این ویتامین به شمار می‌رود. ویتامین A یکی از ویتامین‌های محلول در چربی است که مصرف مقادیر کافی آن برای حفاظت از سیستم ایمنی ضروری می‌باشد. همچنین این ویتامین در رشد و نمو و تولید‌مثل نقش مهمی بر عهده دارد.

منابع غذایی

 ویتامین A در محصولات حیوانی مانند لبنیات، ماهی و گوشت به فراوانی وجود دارد. انواع سبزیجات برگ سبز و میوه‌های سبز تیره یا زرد-نارنجی مانند سیب‌زمینی شیرین، اسفناج، هویج، کدو‌حلوایی، گرمک، انبه و بروکلی هم منابع خوبی از پیش سازهای ویتامین A هستند. هرچه رنگ این محصولات تیره‌تر باشد به این معناست که ویتامین A بیشتری دارند. به پیش‌سازهای ویتامین A “کاروتنوئید” گفته شده که در بدن به این ویتامین تبدیل می‌شوند. کارتنوئیدها از آن جهت که نقش‌های آنتی اکسیدانی دارند بسیار مهم اند. حرارت دیدن و پختن این مواد غذایی باعث آزادسازی کاروتنوئیدها شده و به این ترتیب بیشتر در دسترس بدن قرار می‌گیرند.

ویتامین A در بسیاری از مولتی‌ویتامین‌ها و همچنین به صورت تک‌دوز وجود دارد تا نیاز افراد را به این ویتامین تامین کند.

کمبود ویتامین A

دلیل اولیه کمبود هر ماده مغذی دریافت ناکافی آن است. اما دلایل دیگری هم می‌توانند باعث کمبود شوند. درباره ویتامین A، مصرف ناکافی چربی، نارسایی پانکراس یا سیستم صفراوی، بیماری‌های کبدی و یا کمبود روی هم منجر به کمبود ویتامین A می‌شود.

یکی از علایم اولیه کمبود ویتامین A اختلال بینایی به‌علت کاهش رنگدانه‌های بینایی است. این اختلال در مراحل اولیه به‌صورت اختلال بینایی در تاریکی یا همان شب‌کوری بروز می‌کند. به‌عنوان مثال در رانندگی شبانه یا رفتن از اتاق روشن به اتاق تاریک، بینایی مختل می‌شود. در موارد شدید مانند سوتغذیه پیشرفته، زخم قرنیه و از دست دادن بینایی هم دیده شده است.

در کمبود ویتامین A بافت طبیعی غشاهای مخاطی از بین رفته و مجاری تنفسی، پوست، لوله گوارش، مجاری ادراری و مخاط چشم آسیب می‌بیند. به عبارتی یکپارچگی غشاهای مخاطی از بین رفته و فرد مستعد عفونت‌های ویروسی، باکتریایی یا انگلی می‌شود. در نهایت کمبود ویتامین A با اختلال عملکرد سیستم ایمنی، خطر عفونت خصوصا در سیستم تنفسی و گوارشی را افزایش می‌دهد.

همچنین کمبود این ویتامین در دوران بارداری با اختلال در تکامل جنین، سقط خودبخودی، کم‌خونی، و نقص استخوان‌سازی در جنین همراه است.

کمبود ویتامین A در کودکان

نقش ویتامین A به ویژه در تقویت سیستم ایمنی کودکان حائز اهمیت است. خطر ابتلا به عفونت‌های گوارشی (اسهال و استفراغ) و تنفسی (تب و سرفه) در کودکانی که دچار کمبود این ویتامین هستند -نسبت به کودکانی که سطح خونی ویتامین A شان طبیعی است- بیشتر است. به همین دلیل 1500 واحد از این ویتامین از روز 3-5 تولد تا حداقل 1 سالگی برای نوزادان تجویز می‌شود.

مسمومیت با ویتامین A

مصرف ویتامین A در دوزهای بالا که بیشتر از توان کبد برای دخیره سازی باشد منجر به مسمومیت (overdose) و نهایتا بیماری کبدی می‌شود. معمولا علائم مسمومیت با ویتامین‌ها مشابه علائم کمبود آن‌هاست. اگر یک رژیم متعادل دارید و یا طبق تجویز پزشک مکمل مصرف می‌کنید نگران مسمومیت با ویتامین‌ها نباشید. overdose با مصرف بی رویه مکمل های ویتامینی به وجود می‌آید. داروی آکوتان نیز که در درمان آکنه شدید بسیار موثر است حاوی مقادیر بسیار بالای ویتامین A بوده و نباید قبل از انجام آزمایش‌های کبدی و بدون تجویز پزشک مصرف شود.

منابع:

https://ods.od.nih.gov/factsheets/Vitamina-HealthProfessional/

https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminA-Consumer/

Krause’s Food and the Nutrition Care Process