تعریف

ید یک ماده معدنی است که در بسیاری از بافت‌ها و اندام‌های بدن از جمله غده تیروئید، معده، روده، کلیه‌ها، تخمدان‌ها و بزاق وجود دارد. ید نقش‌های مهمی در بدن ایفا می‌کند و ما می‌توانیم نیازمان را به این ماده معدنی از طریق مصرف بعضی غذاها مانند غذاهای دریایی، نمک‌ یددار و همچنین مکمل‌ها تامین کنیم. بعضی از مواد غذایی نیز با ید غنی می‌شوند.

عملکرد ید در بدن

این ماده معدنی جزئی ضروری از هورمون‌های تیروئیدی است. هورمون‌های تیروئیدی بسیاری از عملکردهای حیاتی بدن از جمله ساخت پروتئین و فعالیت‌های آنزیمی را تنظیم می‌کنند. همچنین هورمون‌های تیروئیدی برای رشد سیستم عصبی و استخوانی در جنین و نوزاد نیز ضروری هستند، به همین دلیل می‌توان گفت ید، نقش مهمی در رشد و نمو جنین ایفا می‌کند.

عملکرد غده تیروئید توسط هورمونی به نام هورمون تحریک کننده تیروئید  (TSH) تنظیم می‌شود که از غده هیپوفیز ترشح می‌شود.  (TSH) برداشت تیروئیدی ید را افزایش داده و ساخت هورمون‌های تیروئیدی را تحریک می‌کند.

عملکرد مهم دیگر این ماده معدنی تنظیم پاسخ‌های ایمنی در بدن است. ید یک آنتی‌اکسیدان محسوب می‌شود و به این ترتیب سیستم ایمنی را تقویت می‌کند آنتی اکسیدان‌‌ها ترکیباتی هستند که از بدن در برابر آسیب‌های درونی و بیرونی ایجاد شده محافظت می‌کنند.

منابع غذایی ید

مقدار ید موجود در غذاها بسته به میزان ید خاک و آب منطقه بسیار متفاوت است. غذاهای دریایی مانند ماهی ساردین، انواع ماهی‌های آب شور و جلبک‌ها بهترین منابع غذایی ید می‌باشند. سایر غذاهای دریایی، محصولات لبنی و تخم مرغ بر حسب ید در دسترس در رژیم غذایی حیوان حاوی مقادیر متفاوتی از ید هستند. میوه‌ها و سبزیجات بسته به میزان ید موجود در خاک مقادیر متفاوتی ید دارند.

شیر مادر نیز حاوی ید است و نیاز نوزاد را تا 6 ماهگی تامین می‌کند.

به دلیل منابع غذایی محدود ید و درنتیجه شیوع کمبود آن، برنامه‌های ید دار کردن نمک خوراکی در بسیاری از کشورها از جمله ایران انجام می‌شود که توانسته شیوع کمبود ید را در بسیاری از کشورها کاهش دهد. بهترین راه دریافت کافی ید، استفاده از نمک یددار در تهیه غذاهاست. از آنجایی که مواجهه با حرارت باعث ازبین رفتن ید می‌شود، بهتر است نمک غذا را در لحظات آخر طبخ اضافه کنید.

نمک دریا نیز به طور طبیعی مقادیر متفاوتی ید دارد که فقط در حدود یک دهم سطح نمک یددار است و به دلیل آلودگی‌های احتمالی جایگزین مناسبی برای نمک تصفیه شده ید دار نیست.

کمبود ید چه عواقبی به دنبال دارد؟

حدود 2 میلیارد نفر در سراسر جهان در جوامع کمتر توسعه یافته زندگی می‌کنند و رژیم غذایی آن‌ها فاقد مواد غذایی دریایی است، به همین دلیل این افراد در خطر بیشتری برای کمبود ید قرار دارند. در نبود ید کافی میزان هورمون‌های تیروئیدی کاهش می‌یابد، درنتیجه غده تیروئید تلاش بیشتری برای ساخت هورمون‌های تیروئیدی می‌کند، اما به دلیل در دسترس نبودن ید این تلاش‌ها بی‌نتیجه بوده و این سیکل معیوب ادامه پیدا می‌کند، تا جاییکه غده تیروئید از حد معمول بزرگ‌تر می‌شود، بزرگ شدن غده تیروئید گواتر نام دارد که در کمبود شدید ید دیده می‌شود.

کمبود ید در کودکان با ضعف شناختی همراه است، به همین دلیل مصرف نمک یددار در اواخر سه ماهه دوم باید مورد تشویق قرار گیرد. کمبود شدید ید در دوران جنینی و نوزادی به بروز کرتینیسم در شیرخوار منجر می‌شود، کرتینیسم با عقب ماندگی‌های ذهنی ، فلج دوطرفه، فلج دست‌ها و پاها، کری و لالی، اختلال تکلم، کشیدن پاها بر زمین در هنگام راه رفتن،کوتاهی قد و کم‌کاری تیروئید همراه است. همچنین کمبود ید خطر سقط جنین را در زنان باردار افزایش می‌دهد.

منابع:

 Krause’s Food & the Nutrition Care Process

/https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iodine-HealthProfessional