تعریف

منیزیم یک ماده معدنی فراوان در بدن است که به صورت طبیعی در بسیاری از غذاها وجود دارد و بعضی مواد غذایی نیز با منیزیم غنی می‌شوند.  این عنصر در مکمل‌های غذایی و همچنین داروهایی همچون آنتی اسیدها و مسهل‌ها موجود است. منیزیم کوفاکتور بیش از 100 فاکتور آنزیمی است که در واکنش‌های بیوشیمیایی بسیاری از جمله ساخت پروتئین‌ها، عملکرد عضلات و اعصاب، کنترل قند و تنظیم فشار خون در بدن نقش ایفا می‌کند. منیزیم برای تولید انرژی نیز مورد نیاز است و در بهبود ساختار استخوان، سنتز DNA ، RNA و آنتی اکسیدانی به ‌نام گلوتاتیون مشارکت می‌کند. برای انتقال پیام عصبی، انقباض ماهیچه‌ها و ریتم طبیعی قلب منیزیم یک عنصر ضروری است.

بدن یک فرد بزرگسال تقریبا حاوی 25 گرم منیزیم است که 50-60% این مقدار در استخوان‌ها و باقی در بافت‌های نرم وجود دارد. هموستاز منیزیم عمدتا توسط کلیه برقرار می‌شود که روزانه حدود 120 mg منیزیم را به درون ادرار دفع می‌کند.

منابع غذایی منیزیم

منیزیم در بسیاری از غذاهای گیاهی، حیوانی و نوشیدنی‌ها توزیع شده است. در کل غذاهای فیبردار، حاوی منیزیم اند که در این میان، سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج، حبوبات، مغزها، دانه‌ها، شکلات تلخ و غلات کامل منابع خوب منیزیم هستند. دانه کدو تنبل، دانه چیا، اسفناج، بادام زمینی، غلات کامل، شیر سویا و کره بادام زمینی سرشار از منیزیم هستند. تقریبا 30-40% منیزیم مصرف شده در بدن جذب می‌شود.

بعضی از روش‌های فرآوری غذاها باعث از بین رفتن منیزیم می‌شود. مانند تصفیه کردن غلات که با حذف سبوس، منیزیم موجود در آن کاهش  می‌یابد. آب معدنی نیز منبع منیزیم است، اما بر حسب برند آن، میزان منیزیم آب متفاوت می‌باشد.

منیزیم؛ جزئی از داروها

منیزیم جزء ضروری بعضی از داروهای مسهل است. همچنین به‌دلیل خاصیت هضم کننده اسیدی که دارد، در بعضی از داروهای سوزش سردل و ناراحتی معده موجود است.

 کمبود منیزیم

احتمال ایجاد کمبود نشانه‌دار منیزیم به علت دریافت کم آن در رژیم غذایی کم است چرا که در شرایط کمبود، کلیه‌ها دفع ادراری منیزیم را محدود می‌کنند. اما به هر حال، عادت به مصرف کم منابع غذایی و یا از دست دادن بیش از حد این ماده معدنی به‌دلیل بعضی بیماری‌ها، وابستگی به الکل و یا استفاده از بعضی داروها باعث کمبود منیزیم می‌شود.

نشانه‌های اولیه کمبود منیزیم، بی‌اشتهایی، تهوع، استفرغ، خستگی و ضعف است. هرچه کمبود منیزیم شدیدتر شود، بی حسی، مور مور، گرفتگی و انقباض عضلانی، تشنج، تغییرات شخصیتی، ریتم غیر طبیعی قلب و اسپاسم‌های کرونری می‌تواند رخ دهد. کمبود شدید منیزیم به دلیل اختلال در هموستاز سایر مواد معدنی، منجر به هیپوکلسمی (افت کلسیم در خون) و هیپوکالمی (افت پتاسیم در خون) می‌شود.

گروه‌های در معرض خطر کمبود منیزیم

گروه‌های زیر در معرض خطر کمبود منیزیم قرار دارند، این افراد منیزیم را کمتر از مقادیر توصیه شده دریافت می‌کنند و یا به دلیل شرایط بالینی، دچار کاهش جذب و یا از دست دهی منیزیم می‌شوند.

افراد مبتلا به بیماری‌های دستگاه گوارش

اسهال مزمن و یا سوءجذب چربی‌ها ناشی از بیماری کرون، سلیاک و یا التهاب ناحیه‌ای روده منجر به تخلیه منیزیم در طول زمان می‌شود. برداشتن و یا بای‌پس روده کوچک به ویژه در ناحیه ایلئوم نیز سوءجذب و از دست دادن منیزیم را به دنبال دارد.

بیماران مبتلا به دیابت نوع 2

کمبود منیزیم و یا افزایش دفع ادراری منیزیم در بیماران مبتلا به مقاومت به انسولین و دیابت نوع 2 دیده می‌شود.

وابستگی به مصرف الکل

کمبود منیزیم یکی از مشکلات رایج در افراد مبتلا به الکلیسم مزمن است. در این افراد وضعیت تغذیه‌ای نامناسب، مشکلات گوارشی از قبیل تهوع، اسهال و استئاتوره (دفع مدفوع چرب) ناشی از پانکراتیت و اختلال عملکرد کلیه (افزایش دفع ادراری منیزیم در کاهش سطح منیزیم این افراد مشارکت می‌کند.

سالمندان

سالمندان کمتر از جوانان منابع غذایی منیزیم را دریافت می‌کنند. به علاوه با افزایش سن، جذب منیزیم از روده کاهش یافته و دفع کلیوی آن افزایش می‌یابد. از آنجایی که سالمندان احتمال بیشتری برای ابتلا به بیماری‌های مزمن یا دریافت داروهایی که وضعیت منیزیم را تغییر می‌دهند دارند. به همین دلیل تخلیه منیزیم در این افراد بیشتر دیده می‌شود.

منیزیم و سلامتی

دریافت کم منیزیم باعث تغییراتی در مسیرهای بیوشیمیایی می‌شود و درنتیجه خطر ابتلا به بیماری‌ها در طول زمان افزایش می‌یابد.

پر فشاری خون و بیماری قلبی عروقی، دیابت نوع 2، پوکی استخوان و سردردهای میگرنی از بیماری‌های مرتبط با کمبود منیزیم هستند.

پر فشاری خون و بیماری قلبی عروقی

پرفشاری خون عامل خطری برای بیماری‌های قلبی و سکته مغزی است. رژیم غذایی سرشار از منیزیم، پتاسیم و کلسیم بدلیل داشتن میوه‌ها و سبزیجات بیشتر، لبنیات کم‌چرب یا بدون چربی و مصرف کمتر چربی کل در رژیم غذایی، فشار خون سیستولیک و دیاستولیک را کاهش می‌دهد. مطالعات نشان می‌دهد مصرف مکمل منیزیم نیز در کاهش فشار خون موثر است.

چندین مطالعه ارتباط میان دریافت منیزیم و بیماری قلبی عروقی را بررسی داده اند. بسیاری از این مطالعات نشان می‌دهند افرادی که یک رژیم سرشار از منیزیم دارند و سطح منیزیم سرمشان در بالاترین حد فیزیولوژیک قرار دارد در مقایسه با سایر افراد، در معرض خطر کمتری برای مرگ ناگهانی ناشی از بیماری قلبی هستند.

دیابت نوع 2

منیزیم نقش مهمی در متابولیسم گلوکز دارد. رژیم‌های غذایی با منیزیم بالا، با کاهش خطر دیابت همراه هستند چرا که کمبود منیزیم ممکن است مقاومت به انسولین را تشدید کند. از طرفی دیابت منجر به افزایش دفع ادراری منیزیم می‌شود و در نتیجه، کمبود منیزیم ترشح و عملکرد انسولین را بیش از قبل مختل می‌کند. در نتیجه در یک دور باطل، کنترل دیابت وخیم‌تر می‌شود.

مطالعات نشان می‌دهند که دریافت منیزیم بیشتر با کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 همراه است.

پوکی استخوان

منیزیم در ساخت استخوان مشارکت می‌کند و بر فعالسازی استئوبلاست‌ها (سلول‌های استخوان‌ساز) و استئوکلاست‌ها (سلول‌های استخوان‌شکن) موثر است. همچنین منیزیم بر غلظت هورمون‌های پاراتیروئید و فرم فعال ویتامین D، که تنظیم کننده اصلی هموستاز استخوان می‌باشند اثر می‌گذارد. چندین مطالعه ارتباط مثبتی میان دریافت منیزیم و چگالی استخوانی را در زنان و مردان نشان داده‌اند. به نظر می‌رسد کمبود منیزیم می‌تواند خطر پوکی استخوان را افزایش دهد و رژیم‌های غذایی با منیزیم کافی، سلامت استخوانی را بهبود می‌دهند.

افزایش دریافت منیزیم از غذاها و مکمل‌ها دانسیته توده استخوانی را در زنان یائسه و سالمند افزایش می‌دهد. به طور مثال مکمل یاری با 290 mg منیزیم به مدت 30 روز در زنان یائسه مبتلا به پوکی استخوان، روند از دست دادن توده استخوانی را کاهش داد.

سردردهای میگرنی

کمبود منیزیم با سردرد ارتباط دارد. افرادی که سردردهای میگرنی را تجربه می‌کنند سطح منیزیم سرمی و بافتی کمتری نسبت به سایر افراد دارند. محققان بر این عقده‌اند که مصرف مکمل منیزیم در پیشگیری از بروز و کاهش تعداد حملات میگرن موثر است.

خطرات دریافت بیش از حد منیزیم

دریافت بیش از حد منیزیم از غذاها مشکلی در افراد سالم به وجود نمی‌آورد، چرا که کلیه مقادیر اضافی را دفع می‌کند. اما دریافت دوزهای بالای منیزم از مکمل‌ها یا داروها منجر به اسهال می‌شود که با تهوع و دردهای شکمی همراه است. دوزهای خیلی بالای منیزیم در داروهای مسهل و آنتی اسیدها (بیش از  5,000 mgمنیزیم) با مسمومیت منیزیم ارتباط دارد. خطر مسمومیت با منیزیم با اختلال عملکرد کلیوی و یا نارسایی کلیه افزایش می‌باید، چون کلیه نمی‌تواند منیزیم اضافی را دفع کند.

تداخل با داروها

چندین دارو با مکمل منیزیم تداخل داشته و وضعیت آن را در بدن تغییر می‌دهند. افرادی که داروهای زیر را مصرف می‌کنند باید قبل از دریافت مکمل منیزیم با پزشک خود مشورت کنند:

بیس فسفونات‌ها

مکمل‌ها یا داروهای حاوی منیزیم جذب خوراکی بیس فسفونات‌ها را کاهش می‌دهند، مانند آلندرونات که برای درمان پوکی استخوان استفاده می‌شود. مصرف این داروها/ مکمل‌ها باید با حداقل 2 ساعت فاصله زمانی از بیس فسفونات‌ها باشد.

آنتی بیوتیک‌ها

منیزیم با تتراسایکلین‌هایی همچون دمکلوسایکلین و دوکسی سایکلین، همچنین آنتی بیوتیک‌های کویینولون مانند سیپروفلوکساسین و لووفلوکساسین کمپلکس‌های نامحلول تشکیل می‌دهد. این آنتی بیوتیک‌ها حداقل 2 ساعت قبل یا 4-6 ساعت بعد از مکمل‌های حاوی منیزیم باید مصرف شوند.

دیورتیک‌ها

درمان‌ طولانی مدت با لوپ دیورتیک مانند فورزماید، دیورتیک‌های تیازیدی مانند هیدروکلروتیازید و اتاکرینیک اسید، می‌تواند دفع منیزیم را در ادرار افزایش دهد و منجر به تخلیه منیزیم شود. برعکس، دیورتیک‌های نگهدارنده پتاسیم مانند آمیلوراید و اسپیرونولاکتون دفع منیزیم را کاهش می‌دهند.

  مهار کننده‌های پمپ پروتون (PPI)

تجویز مهارکننده‌های پمپ پروتون مانند ازومپرازول و لانزوپرازول، وقتی برای طولانی مدت باشد (معمولا بیش از 1 سال) می‌تواند باعث افت منیزیم خون شود. در بسیاری از موارد، مکمل منیزیم می‌تواند افت منیزیم ناشی از مصرف PPI ها را تا حدودی جبران کند، اما در 25% موارد مکمل‌ها سطح منیزیم سرم را افزایش نداده و بیماران مجبور به قطع مصرف PPI شدند. به همین دلیل سازمان غذا و داروی امریکا (FDA) توصیه می‌کند پزشکان قبل از درمان طولانی مدت با PPI ها سطح سرمی منیزیم را در بیماران بررسی کنند. همچنین در صورت تجویز PPI ها بایستی به صورت دوره‌ای سطح منیزیم سرم در بیماران دریافت کننده این دارو‌ها بررسی شود.

منیزیم و رژیم‌های غذایی سلامت:

در درجه اول بهتر است نیاز به مواد مغذی در افراد به وسیله رژیم غذایی تامین شود. چرا که ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیبرهای غذایی در کنار هم و در قالب یک رژیم سالم، اثرات بسیاری مفیدی بر سلامتی دارند. هرچند در بعضی موارد غذاهای غنی شده و مکمل‌های غذایی برای تامین نیاز افراد ضروری است.

• دریافت مقادیر کافی از سبزیجات متنوع، میوه‌ها، غلات کامل، شیر کم‌چرب یا بدون چربی و روغن‌ها:

غلات کامل و سبزیجات برگ سبز  تیره منابع خوب منیزیم هستند. شیر و ماست کم چرب نیز حاوی منیزیم است.

• مصرف غذاهای پروتئینی از جمله غذاهای دریایی، گوشت قرمز و گوشت مرغ ، تخم مرغ، حبوبات (نخود و لوبیا)، مغزها، دانه‌ها و محصولات سویا:

حبوباتی چون لوبیای سویا و عدس و مغزهایی همچون بادام و بادام زمینی حاوی منیزیم هستند.

منبع:

https://ods.od.nih.gov/factsheets/Magnesium-HealthProfessional/